De miljoenen van Elten
Als grensbewoner van voor 1993 weet je natuurlijk ook wat smokkelen is. Goed, toegegeven, klein bier maar toch. Ik herinner me dat we ooit op de terugweg van een familiebezoek in België op de Planck aangehouden werden door de douane. We hadden toen nog geen auto en de spoorverbinding tussen Sint-Martensvoeren en Montzen was een jaar nadat mijn ouders in Noorbeek gingen wonen, opgeheven. We reisden dus met de taxi van Bastings en die werd op die bewuste avond binnenstebuiten gekeerd. Ik zat op de achterbank, met mijn neus tegen het beslagen raampje aan de straatzijde. Het regende en het was donker en de grote kniplampen verblindden af en toe mijn ogen. Ik zag een hand van een douanier graaien in de tas met babyspullen. Heel eventjes maar en als die douanier wat wakkerder geweest was en naar ma’s gezicht gekeken had toen hij de hand snel terugtrok uit het hoopje poepluiers dan had hij, en hadden ook wij, prijs gehad. Daaronder lagen namelijk een paar pakjes Groene Saint Michel in een krant gewikkeld. We mochten doorrijden en ik zie ma nog glimlachen ter hoogte van Terlinden. Haar truc had gewerkt! Dit is mijn enige eigen ervaring met smokkelen. Klein bier, zoals gezegd, maar wel razend spannend.
Natuurlijk zal er ook op grotere schaal gesmokkeld zijn op De Planck maar als ik aan botersmokkel denk, dan gaan mijn gedachten toch echt allereerst naar de miljoenen van Elten. Minder spannend, meer geraffineerd maar met een miljoenenopbrengst. Op 31 juli 1963 gebeurde het.
Het grensdorpje Elten lag 14 jaar aan de Nederlandse kant van de grens. Van de ene op de andere dag werd het dorp weer Duits en Nederlandse exporteurs verdienden miljoenen met een trucje.
Elten ligt vlakbij Emmerich, daar waar de Rijn ons land binnenkomt en het werd Nederlands gebied vlak na de Tweede Wereldoorlog. Het was een annexatie maar werd eufemistisch een grenscorrectie genoemd.
Jarenlang was het dorpje onderwerp van onderhandelingen tussen Nederland en Duitsland. Uiteindelijk kwam er een deal: Duitsland betaalde 125 miljoen Wiedergutmachung en nog een meer dan honderd miljoen aan andere vergoedingen want Nederland had enorm in deze geannexeerde gebieden geïnvesteerd. Elten, en overigens ook mijn buurdorp Tüddern en omgeving, zou vanaf 1 augustus 1963 weer Duits worden.
Nederlandse en Duitse handelaren kwamen op een idee. In de laatste week van juli parkeerden ze hun vrachtwagens in Elten, met lading. Op 31 juli stonden er honderden vrachtwagens in het kleine dorp tekenden journalisten destijds op. De lading: vooral boter, maar ook koffie en sterke drank, kortom: producten die in Duitsland veel duurder waren dan in Nederland. Alle beschikbare ruimte in het dorp werd ingezet voor de smokkeloperatie. "Leegstaande huizen, bioscopen en danszalen zijn tot aan het plafond gevuld" schrijft de Frankfurter Allgemeine Zeitung van die week. In Tuddern en omgeving werd menig schuurtje en woonkamer eveneens volgestouwd, zo vernam ik zelf enige jaren geleden. De douane greep niet in.
De volgende ochtend, op 1 augustus stonden de trucks én de goederen plots op Duits grondgebied, zonder een grens te passeren. Er hoefden dus geen invoerrechten voor te worden betaald. De tijdelijke opslagruimtes in huizen en andere gebouwen werden diezelfde nacht nog leeggehaald en de producten in vrachtwagens geladen. Het was een nacht van ongekende bedrijvigheid in het kleine dorpje, die de geschiedenis inging als de Eltener Butternacht of Boternacht. Naar schatting verdienden de Duitse en Nederlandse im- en exportbedrijven 50 tot 60 miljoen gulden aan de smokkeloperatie. Maar ook de bewoners van de streek hebben zich toen iets bijverdiend, so nebenbei…Het was zo’n stormrun op het dorp, dat de deelstaatregering van Noordrijn-Westfalen nog 250.000 mark overmaakte naar de gemeente om het asfalt te laten repareren dat door het konvooi kapot gereden was.
Een grappige anekdote? Zeker. Ook. Maar niet alleen. Nederland en Duitsland wilden deze geschiedenis zo snel mogelijk achter zich laten en in dergelijke gevallen gunt men de bewoners en de kooplieden iets dat normaal gezien niet door de beugel zou kunnen. Draagvlak genereren voor een louter politiek besluit is geen overbodige luxe, blijkbaar. Wat de bewoners betreft had men er alle reden toe om het een en ander blauw-blauw te laten, want het is me nogal wat als je van de ene op de andere dag in een land geplaatst wordt waarvan je de taal nooit leerde, bijvoorbeeld. En wat de kooplui aangaat? Och, die heb je overal waar iets te schnabbelen valt en zolang ze niet ook nog de dominee willen gaan uitgangen, vind ik dat best!!
© Bep Mergelsberg, 11 juli 2015