De luuj van Ardoewa.
In d’r duustere, zjwarte beusj van Ardoewa laefde de luuj kórt biejèè in hön hoezer roond hön vure. De mansluuj gónge tehoop óp jach en de vróluuj howwe e vaeldsje, zeukde vruchte en kruje in hönne groeëte beusj, dae ze allemaol noeëts oetgónge. Zelfs d’r raand d’r va zeukde ze neet óp. Gene hów ’t èng van d’r beusj oeëts gezieë en ze koese allemaol de verhaole die vertèlde van d’r raand van de waelt. Dao woos niks mie dör de gleujende zón die aal verbron wat zich an häör tuuénde.
D’r ènnige dae ‘t èng van de waelt gezieë how waor d’r Inu-Anda en e waor ram bleend truukkaome. Saer doe waor-e d’r wieze van de luuj van d’r Ardoewabeusj, noe al zoelang es de mètste zich koese herinnere. E leep kroomp gesjteund óp ziene lange sjtaf, e how lang gries haore en ‘ne witte baard dae e bekaans över d’r groond sjlèpde.
De luuj van Ardoewa brache häöm de fiengste vruchte en ’t bètste sjtök vleesj want es d’r oonènnighèèd waor, sjprook d’r Inu-Anda rech. De lètste jaore, mèt ’t owwer wie aod werre van d’r Inu-Anda, besjtóng dat rech wie langer wie mieë oet sjtraove. Sjtraove, die wie langer wie vraemer waoërte en oeë de jóng luuj va Ardoewa zich wie langer wie laestiger över begoese te make. Mae ooch owwer luuj bekloge zich fluusterend taegenèèn. Mèt z’n sjtraove waor d’r Inu-Anda ’n grens gepasseerd die de luuj in twieë verdeelde. De luuj mèt sjrikkeleke angs, ‘ne angs dae hön ’t deenke genaome how en de luuj die zich ’t deenke neet howwe laote klowwe dör hönne angs.
Es d’r Inu-Anda sjleep, vertèlde de allerowste wie de luuj van d’r Ardoewabeusj laefde väördat d’r Inu-Anda hönne wieze waore waoër. Nao d’r raand van d’r beusj gónge ze doe ooch neet, mae de groeëte reveer de Roena waor gèè verbaoje gebied. Dat waor ’t örsjte verbod dat d’r Inu-Anda al vanaaf ’t begin gemakd how. Neet mie nao de Roena en gene visj mie óp d’r menu. Op de Roena waoërt vreuger gevisjd en gezjwómme en ooch de zón koes me dao zieë. Me moes neet rech in de zón kieke, zache de ow luuj, want es me dat te lang deeg waoërt me bleend en dat waor zjuus wat d’r Inu-Anda vólges hön waal gedoeë how. Ze twiefelde d’r aan of d’r Inu-Anda wèrklek nao d’r raand waor gejaagd dör ’n weeld deer, wie e èges ömmer vertèlde, en dat, wie e an d’r raand sjtóng, de zón ‘m in ene sjlaag ’t lèch oet de owwe how gehówwe.
“Wie is ’t öm an de Roena oonder de zón te lope”, vroog d’r Garrat. D’r Garrat waor ’ne jóngemaan dae d’r Inu-Anda haatte vanoet d’r groond van z’n zieël en dat ’t allerlaestigste vör zich èges koes haowe. E paar jaor truuk how-e mètgemakd dat d’r Inu-Anda zieng mam sjtraofde ömdat-ze sjtiekum tóch zaot in ’t aeëte deeg. D’r Inu-Anda how ’t jaor d’r väör besjlaote dat gèè zaot mie nuëdèg waor es me de zón leenks loot liegke. Es sjtraof how zieng mam doe alle oogstriepe gewasse óp häör vaeldsje mótte oettrèkke en verbrenne. Dé sjtraof tróf ooch d’r pap. E moeg waal nog mèt goeë jage mae e how gèng rechte mie óp z’n dèèl en kroog wat me ‘m nog gönde. D’r gaanse vólgende weenter waor de familie aafhankelek van de goojighèèd van de luuj öm te kènne överlaeve. Wie de mam van d’r Garrat ’t jaor d’r óp wer góng zieje en plaante, loog ’t gaanse vaeld nao e paar waeëke inèns oonder ’n dieke laog zaot. D’r zaod kieëm neet óp en de geplaante jóng plentsjes gónge kapót.
Nog in die ègeste waeék reep d’r Inu-Anda de luuj biejèèn in ‘ne kreenk en e góng èges in de mèts zitte. Nao get hèllige wäöerd in ’n taal die de luuj neet koese versjtoeë zag d’r Inu-Anda dat dat zaot óp ’t vaeld van de mam van d’r Garrat ’t waerk waor gewes van d’r Groeëte Goje Gèès, dae daomèt woolt laote zieë dat d’r Inu-Anda nog hieël meeld how geoordeeld. E vertèlde doe ooch dat haeë mèt hön te doeë how en e zoe’n zjoer sjtraof wól verlichtte. E zów èges d’r väör zörge dat dat de familie van d’r Garrat genóg te aeëte kreeg bies wer get woos óp hön vaeld. De luuj koese d’r Inu-Anda get mieë gaeve en haeë zów dat da ieërlek verdele. De mam van d’r Garrat koes saer doe al daag bie d’r Inu-Anda aa-klóppe väör aeëte en ömmer goof ’t wal get waerkskes van ’n paar oor te doeë oeë de mam van d’r Garrat neet mie nèè óp koes zègke. D’r Garrat how ziene pap in dat jaor zieë verendere van ‘ne sjtaerke miensj in ‘ne aowe oetgeblösde maan.
“De zón gèft wermde, kleurt dieng hoed broen en druugt alles flót” aantwaoërde de ow luuj óp de vraog van d’r Garrat. “Doe droog v’r ‘t vlèèsj nao de Roena öm ’t dao te laote druëge en zoe how v’r doe d’r gaanse weenter vleesj. Hónger kènde v’r in d’r tied van väör d’r Inu-Anda gaar neet.”
In die waeëk reep d’r Inu-Anda de luuj biejèè väör ’n fieës dat-e saer ènnige jaore oetvoonde how. Alle jóng jónges, jóng maedsjes en alle aander luuj moese in ‘ne kreenk roondöm ‘m goeë sjtoeë en da begoes d’r Inu-Anda in de mèts óp ’n tróm te hówwe. Nao zieng litanie va oonversjtaonbaar waoërd, moese de jónges zich mèt ‘ne daoën dör de oeërlelle sjtaeëke. Daonao sjtook d’r Inu-Anda èges de jóng maedsjes ‘ne daoën dör de oeërlelle. Da trómmelde-e wer, reep get waoërd in die vraem taal en da waor de ceremonie aafgelope en gong eederèè nao hèèm öm zich de oeëre te laote verzörge.
Ooch noe gónge de jónges in d’r kreenk sjtoeë, de jóng maedsjes d’r achter en daoachter alle aander luuj. D’r Inu-Anda trómmelde fórsj en brólde de vraem taal over de köp van de luuj heen, zoe hael en vraem dat de mètste ’t hoondervel óp de erm d’r va krege. Daonao goof-e z’n ordes. “Krieg d’r daoën en sjtaeëk, jónges van Ardoewa!” sjrieëwde-e en de jónges doge wat hön te doeë sjtóng, ooch d’r Garrat. De gif raosde dör zie lief en terwiel ’t blood ‘m langs d’r haos leep, baeët e de peing óp z’ne oonderlip e-weg. E preufde zie blood.
D’r Garrat wis neet dat de maedsjes howwe aafgekald öm laestiger te doeë es aandersj es d’r Inu-Anda hön in de oeërlelle woolt sjtaeëke. Mae al flót maerkde-e dat ze zich minder es aander jaore lote gewaeëre. Wie de Mitra an de beurt waor, begoes dat te jaomere en zich e-zoe te waere dat d’r Inu-Anda alle meute how öm ‘m vas te haowe. E sjtook mèt d’r daoën en de Mitra brólde ’t oet van de peing. Al flót góng roond dat d’r Inu-Anda ‘m ’n ow how oetgesjaoëke. Wie ’n gólf brook d’r ópsjtaand oet de luuj en ze lepe allemaol oongerös kallend nao de mèts öm te kieke wat gebäörd waor. Bie ’t zieë van ’t kapótgesjtaoëke ow van de Mitra waoërt de oonrów groeëter en d’r Inu-Anda sjrieëwde vraem waoërd mèt e gezich wie ’n dónderwaer en e gebierde dat ze truuk nao hön plaatsj moese.
Doe doog d’r Garrat get wat nog nieëmes gedörfd how. E sjtóng sjeef achter d’r Inu-Anda en lag zieng haand óp dem z’n sjówwer. D’r Inu-Anda driejde zich mèt ‘ne sjlaag öm en ooch al koese de owwe niks aanders es hön wit laote zieë, ze sjpujde vuur, vertèlde d’r Garrat jaore later.
D’r Inu-Anda pakde ‘ne aandere daoën en sjtook noe ooch de ander ow van de Mitra oet. De luuj waore óp sjlaag sjtil en waeëke bang truuk nao ’n hön plaatsj. D’r Inu-Anda leet de Mitra lós, graeëp d’r Garrat vas en reep: Arwa, doe! Arwa, doe! Droet! E kraeg zich zieng trómmel, hoof d’r óp wie ‘ne gek en herhaolde z’n vervlooking mèt ’n sjtèm die oet ’n aander waelt sjaen te kaome. D’r Garrat waor doeëd. Wae nog deeg esof e laefde kreeg de ègeste sjtraof. D’r Garrat zoog dat nieëmes höm nog bekaeëk. E wis dat ze verrèkde van d’r angs en makde zich óp waeg. D’r zjwarte, duustere beusj van Ardoewa in.
© Bep Mergelsberg 2007
Gepubliceerd in LiLiLiLaach, Uitgevrij TIC, 2008